Lukraak

Hoe spreek mens die woord "lukraak" uit? Ek hoor nou die dag ’n omroeper sê "luu-kráák". En ek wonder watter soort kraak dit is. Waarheid is natuurlik dat dit hoegenaamd geen soort kraak is nie.

Dit is volksetimologie wat dié artikulatoriese korrupsie tot gevolg het, waarskynlik na die model van gevalle soos "paraat", "sulfaat" en miskien "akkuraat".

Dis een van daardie woorde wat ’n stam bevat wat ons nie in Afrikaans as ’n woord gebruik nie. Die stam is naamlik "luk", en ons vind dit in "ge-luk", "on-ge-luk" en "ge-luk-kig". As sodanig het dié stam nie veel betekenis vir die gewone Afrikaansspreker nie.

Dit kom egter van die Nederlandse werkwoord "lukken", met die betekenis van "slaag". As iets geslaag het, of goed (uit)gewerk het, dan het dit in Nederlands "gelukt". ’n "Geluk" in Afrikaans is iets wat (goed) gewerk het, miskien sonder dat dit die bedoeling was; die woord is dus deur Afrikaans geërf, so versteen in sy Nederlandse verlededeelwoordvorm, met die verlies van die slot-t (’n sistemiese verskynsel in Afrikaans).

As iemand dan iets "lukraak" doen, doen hy dit op ’n probeer-en-tref-manier, dus letterlik: Mag dié poging "lukken". Daarom sou ’n akkurater uitspraak van die woord "lukraak" geskryf kon word as "lûk-raak".

Prof. Herman Beyer

Vakgroep Afrikaans

Universiteit van Namibië

[email protected]