Ons taal

In my vorige bydrae het ek begin besin oor die woord “vergewe”, wat ons ontleed as “ver-” “-gewe”. Die vraag is wat elkeen van hierdie morfeme eintlik beteken om by te dra tot die gesamentlike betekenis “ophou om iemand vir iets te verwyt/blameer”, “ophou om vir iemand kwaad te wees oor iets” (volgens die HAT).

Oor die stam “-gewe” of “-geef” (soos in “vergeef”) het ek geskimp dat daar ’n ooreenkoms met die woord “gif” (soos in “vergiftig”) kon wees, omdat die verouderde woord “geef” ’n wisselvorm van “gif” is. Vir dié verband tussen “gee” en “gif” is daar nie klinkklare tekstuele bewyse nie, maar etimoloë (taalkundiges wat die herkoms van woorde bestudeer) meen dat dit dieselfde wortel kan wees omdat gif gewoonlik toegedien word – gif word gegee. Dalk was die betekenis “vergiftig” en “gif” destyds (in Middelnederlands of vroeër) onspreekbaar, sodat die eufemisme “(iets) gee” gebruik is, wat tot ’n betekenisuitbreiding van die woord “geven” gelei het? Hieroor kan ons óf onkundig spekuleer, óf ons moet ’n dieptestudie van die kultuurgeskiedenis van vergiftiging onderneem. Nietemin, die t van “gift” (“gif”) het mettertyd weggeval om ’n onderskeid te tref met “gift” (“gawe”). Ons sien ook hierdie betekenis in die Engelse woord “gift”. In Afrikaans kom dié onproduktiewe stam nog voor in ’n woord soos “uitgifte” (“iets wat op die mark, in sirkulasie gebring is”, aldus HAT).

Die “-gewe” in “vergewe” sou teoreties dan twee betekenisse kon hê: “gee” of “gif”. Maar gesonde verstand en eenvoudige logika sê vir ons dat dit in “vergewe” slegs oor “gee” kan gaan. Wat dra die “ver-“ dan by? Volgende keer.

Prof. Herman Beyer

Vakgroep Afrikaans

Universiteit van Namibië

[email protected]